Ngữ cảnh của một từ là gì? Ngữ cảnh có vai trò thế nào trong việc lựa chọn từ ngữ khi viết hoặc nói và hiểu nghĩa của từ khi đọc hoặc nghe?

Khi gặp một từ không biết nghĩa, chúng ta có thể dựa vào đâu để xác định nghĩa của từ? Cho ví dụ.

Đọc đoạn thơ sau:

    Trong khoảnh khắc sách, bài là giấy cũ,

Nhớ làm chi. Thầy mẹ đợi, em trông.

            Trên đường làng huyết phượng nở thành bông

  Và vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt.

(Xuân Tâm, Nghỉ hè)

Sự xuất hiện của từ "phượng" bên cạnh từ "huyết" trong đoạn thơ trên có làm thay đổi cách hiểu thông thường về từ "huyết" không? Xác định nghĩa của từ "huyết" trong đoạn thơ trên.

Đọc đoạn thơ sau:

Tôi nằm nghe trái tim mình ca hát

   Trên ngực tôi nằm ngủ một con mèo

(Anh Ngọc, Một con mèo nằm ngủ trên ngực tôi)

a. Xác định nghĩa của từ "ca hát" trong đoạn thơ trên.

b. Dựa vào đâu em xác định được nghĩa ấy của từ?

Đọc đoạn thơ sau:

           Khi lớn khôn ước mơ càng cháy bỏng

   Vai kề vai nghe rộn tiếng tim yêu

Trải tâm tư dưới trời trăng sáng

 Cuộc đời ơi, đẹp biết bao nhiêu!

(Xuân Quỳnh, Khát vọng)

a. Dựa vào ngữ cảnh, hãy xác định nghĩa của từ “cháy bỏng”.

b. Đặt một câu có từ “cháy bỏng” được dùng với nghĩa trên.

Đọc đoạn thơ sau:

Em bé nhìn đóm bay, chờ tiếng bàn chân mẹ

Bàn chân mẹ lội bùn ì oạp phía đồng xa

Trời về khuya lung linh trắng

vườn hoa mận trắng

Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ.

(Vũ Quần Phương, Đợi mẹ)

a. Mẹ đã bé ai vào nhà? Vì sao em biết?

b. Em có nhận xét gì về cách viết cấu thơ cuối trong đoạn thơ trên?