Trong quá trình đó, mô hình Liên Xô cũng được xác lập. Đặc trung cơ bản của mô hình Liên Xô trên phương diện kinh tế để xem xét thì nó là cái được tạo nên từ hai bộ phận là: chiến lược phát triển kinh tế và thể chế kinh tế. Trên phương diện chiến lược phát triển kinh tế thì chủ yếu là nhiệm vụ phát triển cao độ nền kinh tế quốc dân, coi trọng phát triển công nghiệp nặng, thực hiện việc chuyển từ một nước nông nghiệp sang một nước công nghiệp. Tương ứng với chiến lược phát triển kinh tế này thì trên phương diện thể chế kinh tế hình thành nên trong kết cấu sở hữu một thể chế công hữu đơn nhất về tư liệu sản xuất, hoàn toàn loại trừ cơ chế thị trương ra khỏi sự vận hành của nền kinh tế, hoàn toàn sử dụng biện pháp hành chính, hoàn thành mô hình kinh tế kế hoạch có tính pháp lệnh tập trung. Trên phương diện chính trị, chủ yếu là thực hiện chế độ lãnh đạo tập trung của Đảng và Nhà nước mang tính chất tập quyền, thực hiện chế dộ bô nhiệm cán bộ từ trên xuống dưới, cơ chế kiểm soát rất yếu và hiệu quả thấp.

Mô hình Liên Xô là một loại mô hình (đặc thù được sản sinh ra trong một hoàn cảnh đặc biệt, nó đã từng có tác dụng củng cố và phát triển chế độ xã hội chủ nghĩa, có tác dụng thúc dẩy sự phát triển nhanh chóng của lực lượng sản xuất của xã hội, đã xác lập được nền công nghiệp nặng, đặc biệt là sự phát triển công nghiệp quốc phòng. Liên Xô trong vòng bao vây của chủ nghĩa đế quốc dã xác lập được cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội, đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân được nâng cao. Hình thức này đã đảm bảo cho Liên Xô có được những cơ sở vật chất và con người để chiến thắng chủ nghĩa phátxít trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Thế nhưng cùng với sự phát triển của kinh tế - xã hội thì những hạn chế của mô hình này cũng dần dần bộc lộ ra mà chủ yếu là: quá tập trung, quản lý quá chặt theo kiểu hành chính, phủ nhận tác dụng của cơ chế thị trường, không phát huy được tính tích cực của xí nghiệp và người lao động. Lịch sử phát triển của chủ nghĩa xâ hội đã chứng minh: mô hình Liên Xô là sản phẩm của một điều kiện lịch sử đặc thù, nó không phải là hình thức duy nhất của chủ nghĩa xã hội.

Mặc dù vậy, với ảnh hưởng to lớn của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga và những thành công trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, nhân dân lao động các nước trên thế giới, sau khi giành được chính quyền nhà nước (sau Chiến tranh thế giới thứ hai) đã quyếí định đi theo con đường chủ nghĩa xã hội; trong đó, mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực mà Liên Xô đã xây dựng, trong thực tế đã trở thành mô hình lý tưởng cần học tập. Giữa các nước trong hệ thống xã hội chủ nghĩa đều có những sự khác nhau ít nhiều, nhưng về căn bản vẫn là mô hình chủ nghĩa xã hội theo kiểu mà Liên Xô đã xây dựng.

baitap365.com