a. Khi Đế Thích yêu cầu Trương Ba nhập vào xác cu Tị, Trương Ba đã có thái độ:

- Lúc đầu, Trương Ba phân vân, tưởng tượng ra cảnh mình sống trong xác cu Tị sẽ không ổn vì: “vợ và các con tôi, cháu tôi sẽ nghĩ như thế nào khi tôi mang hình hài của một đứa trẻ lên mười. Sẽ như thế nào khi bác Trưởng Hoạt,và những người thân mất đi, mà mình thì cứ trẻ mãi, sẽ sống cô đơn như “ông khách ngồi trơ giữa nhà”.

- Sau đó, Trương Ba dứt khoát: “tôi đã nghĩ kỹ rồi ông Đế Thích ạ. Tôi không nhập vào xác ai nữa. Tôi đã chết rồi. Hãy để tôi chết hẳn.”

b. Trương Ba không chấp nhận sống trong thân xác cu Tị vì:

- Trương Ba hiểu được những rắc rối khi trú ngụ trong thân xác của một đứa trẻ lên mười.

- Trương Ba nhân hậu, không muốn giành lấy sự sống của cu Tị để gây đau khổ cho chị Lụa. Chấp nhận hy sinh để cứu cu Tị.

- Trương Ba đã thấm thía bi kịch sống nhờ, sống gửi, sống không được là chính mình. Sống mà gây đau khổ cho bao người thì đó là cuộc sống vô nghĩa.

=> Qua quyết định dứt khoát này, ta càng thấy Trương Ba là một con người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, Trương Ba là một con người nhận thức được thế nào là một cuộc sống đích thực, có ý nghĩa.

Trong vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, Lưu Quang Vũ đã thể hiện nỗi đau khổ, day dứt ngày càng lên cao đến mức không chịu được của nhân vật Trương Ba từ khi hồn Trương Ba nhập vào xác của anh hàng thịt. Hồn Trương Ba luôn bị day dứt, dằn vặt đau khổ bởi bị mâu thuẫn gay gắt giữa cái thân xác phàm phu tục tử bên ngoài với tâm hồn thanh sạch, cao đẹp bên trong, chính vì vậy mà Hồn Trương Ba có một quyết định dứt khoát là xin tiên Đế Thích cho cu Tị được sống lại và mình được chết hẳn, chứ không nhập hồn vào thân xác ai nữa.

Quyết định dứt khoát xin tiên Đế Thích cho cu Tị được sống lại, cho mình được chết hẳn chứ không nhập vào thân xác ai nữa của nhân vật Hồn Trương Ba là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí. Tính hợp lí của quyết định này của Hồn Trương Ba được Lưu Quang Vũ trình bày một cách chặt chẽ, theo đúng diễn biến tâm lí của Hồn Trương Ba.

Ngay từ lúc Hồn Trương Ba được tiên Đế Thích cho nhập vào xác của anh hàng thịt, Hồn Trương Ba đã phải khổ đau, trăn trở và ngày càng thấm thía nỗi đau xót, trớ trêu khi lâm vào một tấm bi kịch “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”.

Hồn Trương Ba không thể chịu đựng được nữa trong cảnh sống như thế, mà chỉ muốn được sống thực sự là mình “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn...” và đã phản kháng lại tiên Đế Thích “Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khúc, đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết”.

Tính hợp lí trong quyết định của Hồn Trương Ba càng được thể hiện rõ, dứt khoát ngay sau cái chết của cu Tị. Hồn Trương Ba dứt khoát không để tiên Đế Thích cho nhập hồn mình vào xác của cu Tị, mà chọn cái chết để hồn được thanh thản và xin cho cu Tị được sống, vì Hồn Trương Ba rất yêu mến cu Tị bởi cu Tị là đứa bé "ngoan lắm, khôn lắm". Hơn nữa, Hồn Trương Ba khi thử hình dung cảnh hồn của mình lại nhập vào xác cu Tị để sống thì Hồn Trương Ba thấy rõ “bao nhiêu sự rắc rối”: “Nhập vào cu Tị... Tôi, một ông già gần sáu mươi, cu Tị còn chưa bắt đầu cuộc đời, còn đang tuổi ăn, tuổi lớn, chạy nhảy vô tư... Bao nhiêu sự rắc rối. Bà vợ tôi, các con tôi sẽ nghĩ ngợi, xử sự thế nào, khi chồng mình, bố mình mang thân một thằng bé lên mười”. Càng nghĩ, Hồn Trương Ba càng thấy oái oăm rắc rối hơn. Trẻ con phải ra trẻ con, người lớn phải ra người lớn, thằng cu Tị bỗng thành ông nội, con bé đời nào chịu. Tôi đã lường trước thấy bao sự không ổn, ông Đế Thích ạ”. Nhận thức tỉnh táo ấy cùng tình thương mẹ con cu Tị càng khiến nhân vật Hồn Trương Ba đi đến quyết định dứt khoát là để cho cu Tị được sống, còn mình nhận lấy cái chết để được thanh thản. Cái chết của cu Tị có ý nghĩa đẩy nhanh diễn biến kịch đi đến chỗ nút kịch được mở.

Qua quyết định dứt khoát này, ta càng thấy Trương Ba là một con người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, Trương Ba là một con người nhận thức được thế nào là một cuộc sống đích thực, có ý nghĩa.