Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin
Chương III:Chủ nghĩa duy vật lịch sử
Con người và bản chất của con người
a) Khái niệm con người Con người là một thực thể tự nhiên mang đặc tính xã hội có sự thống nhất biện chứng giữa hai phương diện tự nhiên và xã hội.
Giai cấp và vai trò của đấu tranh giai cấp đối với sự phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp
a) Khái niệm giai cấp Trong tác phẩm Sáng kiến vĩ đại, V.I.Lênin đã đưa ra định nghĩa giai cấp như sau: "Người ta gọi là giai cấp, những tập đoàn to lớn gồm những người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử, khác nhau về quan hệ của họ
Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
Xã hội là tổng thể của nhiều lĩnh vực với những mối quan hệ xã hội hết sức phức tạp. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng để phân tích đời sống xã hội, tiến hành trừu tượng hóa các quan hệ xã hội và phân tách ra những quan hệ sản xuất
Lý thuyết: Tồn tại xã hội quyết dịnh ý thức xã hội và tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
Trong hệ thống quan niệm duy vật biện chứng về lịch sử, nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội là một nguyên lý cơ bản, đánh dấu sự đối lập căn bản giữa thế giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm về xã hội.
Khái niệm cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng
a) Khái niệm cơ sở hạ tầng Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ nhũng quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội.
Sản xuất vật chất và vai trò của nó
Sản xuất là một loại hình hoạt động đặc trưng của con người và xã hội loài người, bao gồm: sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con nguời.
Khái niệm quần chúng nhân dân và vai trò sáng tạo lịch sử của quần chúng nhân dân
Con người là chủ thể sáng tạo ra lịch sử nhưng không phải theo phương thức hành vi đơn lẻ, rời rạc, cô độc của mỗi con ngưới mà theo phương thức liên kết những con người thành sức mạnh cộng đồng xã hội có tổ chức
Cách mạng xã hội và vai trò của nó đối với sự phát triển của xã hội có đối kháng giai cấp
Theo nghĩa rộng, cách mạng xã hội là sự biến đổi có tính bước ngoặt và căn bản về chất trong toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội, là phương thức chuyển từ một hình thái kinh tế - xà hội lỗi thời lên một hình thái kinh tế - xã hội mới ở trình độ phát triển cao hơn.
Quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội
Khi phân tích sự phát triển của lịch sử nhân loại theo lý luận cấu trúc hình thái kinh tế - xã hội, C.Mác đã cho rằng: "Sự phát triển của những hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tư nhiên".
Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội
a) Khái niệm tồn tại xã hội, ý thức xã hội Khái niệm tồn tại xã hội dùng để chỉ phương diện sinh hoạt vật chất và các điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai phương diện cơ bản của đời sống xã hội — đó là phương diện kinh tế và phương diện chính trị - xã hội. Chúng tồn tại trong mối quan hệ thống nhất biện chứng với nhau, tác động lẫn nhau, trong đó cơ sở hạ tầng đóng vai trò quyết định đối với kiến trúc thượng tầng, đồng thời kiến trúc tlhượng tầng thường xuyên có sự tác động trở lại cơ sơ hạ tầng.
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
Bất kỳ một quá trình sản xuất vật chất nào cũng cần phải có các nhân tố thuộc về người lao động (như năng lực, kỹ năng, tri thức,... của người lao động) cùng các tư liệu sản xuất nhất định (như đối tượng lao động: công cụ lao động, các tư liệu phụ trợ của quá trình sản xuất....).
Giá trị khoa học của lý luận hình thái kinh tế - xã hội
Trước C.Mác, chủ nghĩa duy tâm giữ vai trò thống trị trong khoa học xã hội. Với sự ra đời của chủ nghĩa duy vật lịch sử, trong đó hạt nhân của nó là lý luận hình thái kinh tế - xã hội đã cung cấp một phương pháp luận thực sự khoa học trong nghiên cứu về lĩnh vực xã hội.
Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
Quan điểm duy vật biện chứng về xã hội không chỉ khẳng định tính quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội, mà còn làm sáng tỏ những nội dung của tính độc lập tương đối của ý thức xã hội.
Lý thuyết: Chủ nghĩa duy vật lịch sử
Chủ nghĩa duy vật lịch sử là hệ thống quan điểm duy vật biện chứng về xã hội, là kết quả của sự vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phép biện chứng duy vật vào việc nghiên cứu đời sống xã hội và lịch sử nhân loại, nhờ đó hoàn thiện và phát triển những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phép biện chímg duy vật; hoàn thiện và phát triển thế giới quan, phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác — Lênin.
Quan điểm duy vật lịch sử về khái niệm con người?
Quan điểm duy vật lịch sử về khái niệm con người Con người vừa là một tồn tại mang bản tính tự nhiên vừa là một tồn tại mang bản tính xã hội. Bản tính tự nhiên và bản tính xã hội tồn tại trong mối quan hệ chi phối nhau, tác dộng lẫn nhau và được thể biện trong mỗi hành vi, mỗi hoạt động của con người.
Sự ra đời và tồn tại của tổ chức quyền lực nhà nước trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có liên quan gì với những cuộc đấu tranh giai cấp trong lịch sử? Nếu căn cứ vào cơ sở giai cấp để phân loại các kiểu nhà nước thì có thế nói tới những kiểu nhà nước
Theo quan điểm duy vật lịch sử, sự ra đời và tồn tại của tổ chức quyền lực nhà nước trong thượng tầng kiến trúc của xã hội có nguồn gốc từ sự đối kháng giai cấp và đấu tranh giai cấp. Cuộc đấu tranh đó là nguồn gốc căn bản dẫn tới sự ra đời và tồn tại của tổ chức quyển lực nhà nước.
Cơ sở hạ tầng là gì? Kiến trúc thượng tầng là gì? Trong xã hội có giai cấp, yếu tố nào là yếu tố giữ vai trò trọng yếu của kiến trúc thượng tầng?
- Khái niệm cơ sở hạ tầng + Khái niệm: Với tư cách là phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử, khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội.
Quan điểm duy vật lịch sử về bản chất của con người? Ý nghĩa phương pháp luận của quan điểm đó.
- Quan điểm duy vật lịch sử về bản chất của con người Theo C. Mác: “Bản chất con người không phải là một cái trừu tượng cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã hội”.
Cách mạng xã hội là gì? Cách mạng xã hội có nguyên nhân khách quan nào? Thế nào là cải cách xã hội? Theo quan điểm duy vật lịch sử, cách mạng xã hội và cải cách xã hội giữ vai trò gì đối với sự tiến bộ và phát triển của xã hội?
- Khái niệm cách mạng xã hội: Theo nghĩa rộng, cách mạng xã hội là sự biến đổi có tính bước ngoặt và căn bản về chất trong toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội, là phương thức chuyển từ một hình thái kinh tế - xã hội lỗi thời lên một hình thái kinh tế - xã hội mới ở trình độ phát triển cao hơn.
Giai cấp là gì? Hiểu thế nào về khái niệm “tầng lớp xã hội”? Giai cấp có phải là hiện tượng vĩnh viễn trong lịch sử không? Tại sao?
- Khái niệm giai cấp + Khái niệm giai cấp dùng để chỉ những tập đoàn người hết sức đông đảo trong một xã hội, những tập đoàn này phân biệt với nhau bởi địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử.
Phân tích quan điểm duy vật lịch sử về vai trò của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội và tính độc lập tương đối của ý thức xã hội? Quan điểm đó có ý nghĩa phương pháp luận gì?
- Quan điểm duy vật lịch sử về vai trò của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội + Theo quan điểm duy vật lịch sử: tồn tại xã hội giữ vai trò quyết định ý thức xã hội. Đây là kết luận tất yếu của sự vận dụng nguyên lý vật chất quyết định ý thức vào việc phân tích lĩnh vực đời sống xã hội.
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ nào? Ý nghĩa phương pháp luận rút ra từ việc nghiên cứu mối quan hệ đó. Cho ví dụ minh hoạ
- Khái quát mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai phương diện cơ bản của đời sống xã hội (phương diện kinh tế và phương diện chính trị - xã hội);
Theo quan điểm duy vật lịch sử, cái gì đóng vai trò là cơ sở nền tảng của đời sống xã hội? Tại sao? Quan niệm đó của chủ nghĩa duy vật lịch sử có ý nghĩa phương pháp luận gì?
Theo quan điểm duy vật lịch sử, cơ sở nền tảng của mọi xã hội và của toàn bộ lịch sử xã hội loài người chính là quá trình sản xuất ra của cải vật chất của xã hội đó (gọi tắt là sản xuất vật chất).
Theo quan điểm duy vật lịch sử, quần chúng nhân dân giữ vai trò gì đối với tiến trình lịch sử ? Tại sao? Từ hiểu biết về vai trò đó của quần chúng nhân dân có thể rút ra ý nghĩa phương pháp luận nào?
- Khái niệm quần chúng nhân dân Trong chủ nghĩa duy vật lịch sử, khái niệm quần chúng nhân dân không đồng nhất với khái niệm “dân” trong lịch sử tư tưởng triết học phương Đông, cũng không đồng nhất với khái niệm “công dân” trong luật học,...
Theo quan điểm duy vật lịch sử, trong điều kiện xã hội có sự phân hoá giai cấp và đấu tranh giai cấp thì đấu tranh giai cấp giữ vai trò gì đối với quá trình phát triển của xã hội?
- Đấu tranh giai cấp là gì? + Khái niệm: Theo V.I. Lênin, đấu tranh giai cấp là “cuộc đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp bức và lao động, chống bọn có đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và bọn ăn bám, cuộc đấu tranh của những người công nhân làm thuê hay những người vô sản chống những người hữu sản hay giai cấp tư sản”.
Hình thái kinh tế - xã hội là gì? Mỗi hình thái kinh tế - xã hội được cấu thành từ những yếu tố cơ bản nào? Hiểu thế nào về luận điểm của C. Mác: “sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên”? Nhân tố chủ quan đóng
- Khái niệm “hình thái kinh tế - xã hội" Với tư cách là một phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử, khái niệm hình thái kinh tế - xã hội dùng để chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch sử nhất định
Sản xuất vật chất đóng vai trò là cơ sở nền tảng của toàn bộ đời sống xã hội, vậy trình độ phát triển của nền sản xuất vật chất của xã hội căn bản phụ thuộc vào nhân tố nào (nhân tố nào giữ vai trò quyết định)? Quan điểm đó có ý nghĩa phương pháp luận gì?
- Theo quan điểm duy vật lịch sử, trình độ phát triển của nền sản xuất xã hội căn bản phụ thuộc vào trình độ phát triển của phương thức sản xuất vật chất (gọi tắt là: phương thức sản xuất).
Tồn tại xã hội là gì? Ý thức xã hội là gì?
- Khái niệm tồn tại xã hội + Khái niệm: Khái niệm tồn tại xã hội dùng để chỉ toàn bộ sinh hoạt vật chất và điều kiện sinh hoạt vật chất của mỗi cộng đồng người trong những điều kiện lịch sử xác định.
Lực lượng sản xuất là gì? Quan hệ sản xuất là gì? Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất có mối quan hệ như thế nào? Từ việc hiểu biết mối quan hệ đó có thể rút ra ý nghĩa phương pháp luận nào? Cho ví dụ minh hoạ
Khái niệm lực lượng sản xuất + Khái niệm lực lượng sản xuất dùng để chỉ tổng thể các yếu tố cấu thành nội dung vật chất, kỹ thuật, công nghệ,... của quá trình sản xuất, tạo thành năng lực thực tiễn cải biến giới tự nhiên của con người.
Sự vận động, phát triển của phương thức sản xuất vật chất có tuân theo quy luật khách quan hay không? Nếu có thì đó là quy luật cơ bản nào?
Theo quan điểm duy vật lịch sử, sự vận động, phát triển của phương thức sản xuất từ thấp đến cao không diễn ra theo ý muốn, ý chí chủ quan của con người mà tuân theo quy luật khách quan, trong đó quy luật cơ bản nhất
Theo quan điểm duy vật lịch sử, các cá nhân, đặc biệt là các vĩ nhân, lãnh tụ đóng vai trò gì đối với sự phát triển của lịch sử ?
- Khái niệm cá nhân và vĩ nhân, lãnh tụ Khái niệm cá nhân dùng để chỉ mỗi con người cụ thế sống trong một cộng đồng xã hội nhất định và được phân biệt với những con người khác thông qua tính đơn nhất và tính phổ biến của nó.
