Làng cảnh quê hương đi vào thơNguyễn Khuyến đã nhạt dần những ước lệ công thức mà đậm chất hiện thực.Từ cảnh mùa hè”Trâu già gốc trụi phì hơi nắng” đến bức tranh mùa thu”Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt-Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”; từ cảnh nước lụt” Bóng thuyền thấp thoáng dờn trên vách” đến cảnh:” Dở trời mưa bụi còn hơi rét”… tất cả đều mang những nét riêng của vùng chiêm trũng, của nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, quê hương của chính nhà thơ.Nhà thơ dồn tất cả những những tình cảm của mình vào tác phẩm, viết về con người và cuộc sống thôn quê.Ông viết về cảnh lụt lội:

Thiên tai xảy ra làm cho con người đói khổ và lam lũ. Nguyễn Khuyến cùng sống với nhân dân, cùng chịu chung nổi khổ của họ nên những trang viết của ông thấm đẫm niềm đồng cảm ,xót thương. Ông lo lắng cho đời sống người dân khi có lũ tràn về.Lụt lội triền miên làm cho cuộc sống ngày càng thêm đói kém với biết bao lo toan chồng chất đặt lên vai người dân lao động.Lụt lội, mất mùa, miếng ăn còn không kiếm đủ nhưng thuế má vẫn nặng gánh. Nhà nước không lo lắng tới, không biết tới dù chỉ là chút ít nỗi khổ của người dân.

Ông tả chân thật cảnh vật khi nước dâng cao.Mọi vật đều chìm trong biển nước.Lúa chiêm nằm dưới bao nhiêu lớp nước.Nhà thơ không nói thẳng nhưng thật chất đã vạch ra thảm hoạ, nỗi đói kém trước mắt sẽ xảy đến cho người dân lao động quê ông.

Ông viết về lụt lội và còn viết về những thiên tai, mất mùa luôn rình rập ập đến đối với người lao động.Ông viết về họ và cũng là viết về chính bản thân mình, về cảnh sống chung với mọi người.

Thiên nhiên ,tạo hoá vô tình với người dân lao động đã là một lẽ, đằng này ngay cả những quan trên, những bậc phụ mẫu, những bậc được mệnh danh là cha là mẹ dân cũng vô tình trước những thiên tai, mất mùa xảy đến .Người dân vừa phải chịu nỗi khổ mất mùa, vừa phải chịu thuế má nặng nề.Thật là trăm điều khổ.Họ phải chi li, tính toán trong từng chi tiêu dù là nhỏ nhặt nhất, cần thiết nhất trong cuộc sống hàng ngày. Chẳng dám đi chợ,chẳng dám trầu chè.Rồi những khó khăn, chật vật ấy dẫn họ đến nợ nần :

Nợ nần chồng chất, xóm thôn xơ xác tiêu điều, chợ họp phiên giáp tết trong làng trong xóm cũng chẳng thấy nói chuyện mua sắm, chỉ nghe hỏi nợ nần từ năm trước:

Qua thơ Nguyễn Khuyến ta thấy rằng tuy cuộc sống nông thôn thiếu thốn đủ bề nhưng sự đầm ấm, chân tình luôn chất đầy không bao giờ vơi cạn.Những phong tục, tập quán trong những dịp lễ tết cũng không hề bị mất đi. Đó là một nét cựa kì đáng quý của người dân lao động tuy nghèo khổ.khó khăn nhưng chất phát, giàu tình nghĩa.

Nhà thơ yêu mến, hoà mình vào những người nông dân chân chất, đầy tình cảm và cùng chia sẻ những niềm vui , hạnh phúc, cùng gánh chịu với họ những khó khăn ,thiếu thốn và mất mát.

Nguyễn Khuyến không những thấy được vẻ đẹp của con người mà ông còn cảm nhận được sâu sắc của thiên nhiên làng cảnh Việt Nam.Chùm thơ thiên nhiên của Nguyễn Khuyế vô cùng đặc sắc. Nhà thơ đến gần thiên nhiên, nhìn trực tiếp vào thiên nhiên để thưởng thức vẻ đẹp bất ngờ :

Ta dễ dàng nhận thấy rằng, hình ảnh trong thơ Nguyễn Khuyến vô cùng quen thuộc và bình dị.Đó là những cảnh vật hết sức bình dân, mang đậm nét thôn quê, dân dã.

Có được những câu thơ đặc sắc như thế, chắc hẳn rằng Nguyễn Khuyến đã quan sát thiên nhiên dưới cặp mắt vô cùng tinh tế và tài tình.

Và nhắc đến Nguyễn Khuyến, ta không thể không nhắc đến chùm thơ thu của ông .Ta có thể khẳng định rằng, mùa thu trong thơ Nguyễn Khuyến là mùa thu của làng quê Việt Nam.Cả ba bài thơ đều có không gian cao rộng, đúng là không gian của mùa thu xứ Bắc.Đường nét trong cả ba bài thơ đều thanh đạm, hợp với hồn quê, hồn người.Thơ thu Nguyễn Khuyến có trời thu, ao thu, sương khói mùa thu, trăng thu, ngõ trúc quanh co, mang đậm nét vùng quê Bắc Bộ.

Thiên nhiên làng quê trong thơ Nguyễn Khuyến đẹp và giàu hình ảnh, những hình ảnh đặc trưng rất riêng và rất Việt Nam.

Thơ Nguyễn Khuyến có một nông thôn Việt Nam như đã tồn tại từ bao đời nay đồng thời có một nông thôn Việt Nam mang những nét mới, nét riêng chưa hề thấy trong văn học trước đó. Nguyễn Khuyến là nhà thơ sống hoà nhập với nông thôn, gắn bó máu thịt mình với chốn thôn quê bình dị ấy. Có lẽ vì thế mà Nguyễn Khuyến trở thành nhà thơ số một về quê hương làng cảnh Việt Nam.